پوکی استخوان در کودکان: علل، تشخیص و راهکارهای درمانی

پوکی استخوان در کودکان: علل، تشخیص و راهکارهای درمانی

امروز می خواهم در مورد موضوعی صحبت کنم که شاید برای بسیاری از شما غیرمنتظره باشد: پوکی استخوان در کودکان. پوکی استخوان (استئوپروز) اختلالی است که معمولا با افزایش سن مرتبط است و باعث کاهش تراکم مواد معدنی استخوان (مینرالیزاسیون) و افزایش خطر شکستگی می شود. اما برخلاف تصور عموم، این بیماری می تواند در کودکان و نوجوانان نیز رخ دهد.

علل پوکی استخوان در کودکان

علت اصلی پوکی استخوان در بزرگسالان، کاهش تولید استخوان (استئوبلاست) و افزایش فعالیت سلول های تخریب کننده استخوان (استئوکلاست) است. در کودکان، این فرآیندها کمی متفاوت عمل می کنند. عوامل متعددی می توانند منجر به پوکی استخوان در کودکان شوند که به دو دسته کلی تقسیم می شوند:

1. شرایط پزشکی زمینه‌ای (پاتولوژیک):

•    بیماری های مزمن: برخی بیماری ها مانند دیابت، بیماری های کلیوی، پرکاری تیروئید، بیماری التهابی روده (IBD) و کیستیک فیبروز می توانند بر روند رشد و تراکم استخوان در کودکان تأثیر منفی بگذارند.

•    اختلالات ژنتیکی: برخی سندروم های ژنتیکی خاص مانند سندرم اهلر-دانлос (Ehlers-Danlos syndrome) و سندرم نقص ایمنی اکتسابی (AIDS) می توانند بر سلامت استخوان ها تأثیر بگذارند.

•    سوءتغذیه: کمبود مواد مغذی ضروری برای سلامت استخوان، به ویژه کلسیم و ویتامین D، می تواند منجر به کاهش تراکم استخوان شود. این امر در کودکانی که رژیم غذایی محدود دارند یا دچار اختلالات گوارشی هستند، شایع تر است.

2. مصرف داروها:

•    کورتیکواستروئیدها: این داروهای ضد التهاب قوی که برای درمان بیماری هایی مانند آسم و آرتریت روماتوئید استفاده می شوند، می توانند به طور قابل توجهی بر سلامت استخوان تأثیر بگذارند.

•    برخی داروهای ضد تشنج: داروهایی که برای کنترل صرع تجویز می شوند، به ویژه فنی توئین (Phenytoin)، می توانند بر متابولیسم استخوان و تراکم آن تأثیر بگذارند.

•    سایر داروها: داروهای دیگری مانند داروهای ضد سرطان (شیمی درمانی) و داروهای مورد استفاده برای برخی بیماری های خاص، ممکن است عوارض جانبی بر سلامت استخوان داشته باشند.

عوامل خطرزا:

علاوه بر علل ذکر شده، برخی از عوامل دیگر نیز می توانند خطر ابتلا به پوکی استخوان در کودکان را افزایش دهند، از جمله:

•    سابقه خانوادگی پوکی استخوان

•    نژاد (کودکان با نژاد قفقازی و آسیایی بیشتر در معرض خطر هستند)

•    کم تحرکی و عدم فعالیت بدنی کافی

•    برخی داروهای خاص مانند داروهای ضد بارداری

تشخیص پوکی استخوان در کودکان

تشخیص پوکی استخوان در کودکان می تواند چالش برانگیز باشد، زیرا علائم آن اغلب خفیف یا حتی بدون علامت هستند. در صورت وجود هر یک از علائم هشدار دهنده زیر، پزشک ممکن است به پوکی استخوان در کودک مشکوک شود:

•    شکستگی استخوان مکرر، به خصوص با ضربه های کم

•    درد استخوان یا حساسیت

•    کاهش قد

•    قوز پشتی (کیفوز)

برای تشخیص پوکی استخوان در کودکان، پزشکان از روش های مختلفی استفاده می کنند، از جمله:

•    بررسی سابقه پزشکی و خانوادگی: پزشک در مورد علائم، سابقه شکستگی، بیماری های زمینه ای، مصرف دارو و سابقه خانوادگی پوکی استخوان از کودک و والدین سوال خواهد کرد.

•    معاینه فیزیکی: پزشک کودک را از نظر وجود هر گونه ناهنجاری اسکلتی، درد یا حساسیت در استخوان ها معاینه می کند.

•    آزمایش تراکم استخوان (DXA): این روش استاندارد طلایی برای تشخیص پوکی استخوان است و با استفاده از اشعه ایکس با دوز پایین، تراکم مواد معدنی استخوان را اندازه گیری می کند.

•    آزمایش خون و ادرار: ممکن است برای ارزیابی کمبودهای تغذیه ای (مانند ویتامین D)، عملکرد کلیه و سایر شرایط پزشکی زمینه ای، آزمایش خون و ادرار تجویز شود.

راهکارهای درمانی پوکی استخوان در کودکان 

درمان پوکی استخوان در کودکان بر اساس علت زمینه ای و شدت بیماری تنظیم می شود. هدف اصلی درمان، جلوگیری از پیشرفت بیماری، افزایش تراکم استخوان و کاهش خطر شکستگی است.

مداخلات غیر دارویی:

•    اصلاح رژیم غذایی: اطمینان از دریافت کافی کلسیم و ویتامین D از طریق رژیم غذایی یا مکمل ها برای رشد و سلامت استخوان در کودکان ضروری است.

•    فعالیت بدنی منظم: ورزش های تحمل وزن (Weight-bearing exercises) مانند پیاده روی، دویدن و پریدن برای تحریک سلول های سازنده استخوان و افزایش تراکم استخوان بسیار مهم هستند.

•    فیزیوتراپی: فیزیوتراپی می تواند به تقویت عضلات و بهبود تعادل کمک کند، که خطر سقوط و شکستگی استخوان را کاهش می دهد.

•    کنترل بیماری های زمینه ای: در صورت وجود بیماری های زمینه ای مانند دیابت یا بیماری های کلیوی، کنترل مناسب این بیماری ها برای سلامت استخوان ها نیز ضروری است.

درمان دارویی:

در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهایی را برای درمان پوکی استخوان در کودکان تجویز کند. این داروها بسته به علت و شدت بیماری متفاوت هستند، اما برخی از رایج ترین آنها عبارتند از:

•    بیس فسفونات (Bisphosphonates): این داروها با کاهش فعالیت استئوکلاست ها (سلول های تخریب کننده استخوان) به افزایش تراکم استخوان کمک می کنند.

•    تزریق هورمون رشد: در برخی موارد، به ویژه در کودکانی که دچار کمبود هورمون رشد هستند، ممکن است تزریق هورمون رشد برای تحریک رشد استخوان تجویز شود.

•    درمان های نوین: برخی از درمان های جدیدتر مانند مهارکننده های RANKL (Receptor Activator of Nuclear Factor Kappa-Β Ligand) در حال مطالعه برای درمان پوکی استخوان در کودکان هستند.

پیشگیری از پوکی استخوان در کودکان:

خوشبختانه، با رعایت برخی نکات می توان از بروز پوکی استخوان در کودکان پیشگیری کرد:

•    تغذیه مناسب: اطمینان از دریافت کافی کلسیم و ویتامین D از طریق رژیم غذایی یا مکمل ها، به خصوص در دوران کودکی و نوجوانی، برای سلامت استخوان ها ضروری است.

•    فعالیت بدنی منظم: تشویق کودکان به انجام فعالیت های بدنی منظم، به ویژه ورزش های تحمل وزن، برای رشد و تراکم استخوان بسیار مهم است.

•    وزن سالم: حفظ وزن سالم در دوران کودکی و نوجوانی می تواند به سلامت استخوان ها کمک کند.

نتیجه گیری:

پوکی استخوان در کودکان، اگرچه کمتر شایع است، اما می تواند یک مشکل جدی باشد. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می تواند به جلوگیری از پیشرفت بیماری و کاهش خطر شکستگی استخوان کمک کند. والدین و پزشکان با آگاهی از علائم هشدار دهنده، عوامل خطر و راهکارهای پیشگیرانه می توانند نقش مهمی در حفظ سلامت استخوان های کودکان ایفا کنند.

منابع:

•    انجمن پوکی استخوان ملی آمریکا: National Osteoporosis Foundation

•    بنیاد پوکی استخوان کانادا: Osteoporosis Canada

•    سایت پزشکان بدون مرز: Doctors Without Borders

لغات تخصصی و معادل ساده:

•    پاتولوژیک: مربوط به بیماری (بیماری‌شناسی)

•    متیل‌پردنیزولون (Methylprednisolone): کورتن (نوعی داروی ضد التهاب)

•    فنیتوئین (Phenytoin): فنوباربیتال (نوعی داروی ضد تشنج)

•    تراکم استخوان (Bone Mineral Density - BMD): دانسیته استخوان

•    دیسکامپوزیشن (Decomposition): تجزیه

•    رژنراسیون (Regeneration): بازسازی

•    بیس‌فسفونات (Bisphosphonates): بیسفسفونات‌ها (گروهی از داروهای تقویت کننده استخوان)

•    هورمون رشد (Growth hormone): سوماتوتروپین (نوعی هورمون برای رشد)